Alain de Botton - "Η Αρχιτεκτονική της Ευτυχίας"

Ανεπιφύλακτα προτείνω σε αρχιτέκτονες και μη την έστω διαγώνια ανάγνωση του βιβλίου “H Αρχιτεκτονική της Ευτυχίας” του Alain de Botton. Μέσα στις σελίδες του βιβλίου μπορεί κανείς να βρει πατήματα για σκέψη και όμορφα λόγια για να περιγράψει τα κακώς ή καλώς κείμενα. Αναγνωρίζοντας το ρόλο της αρχιτεκτονικής στην καθημερινή ζωή, προτείνει μια νέα αντιμετώπιση, ενώ παράλληλα περιγράφει αυτές προηγούμενων καιρών, σε μια προσπάθεια να «εκπαιδεύσει» τους αναγνώστες στη θέαση και στην κριτική της αρχιτεκτονικής.

Παρακάτω παραθέτω ένα κομμάτι από το βιβλίο το οποίο προσωπικά με ταρακούνησε λιγάκι παραπάνω από άλλα. Δεν την ασπάστηκα ούτε την απέρριψα την άποψη που παρατίθεται αλλά σίγουρα θέλω να τη συζητήσω.

«Παρ’ όλο που τείνουμε να πιστεύουμε, τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στη λογοτεχνία, ότι ένα σημαντικό έργο πρέπει να είναι περίπλοκο, πολλά από τα κτίρια που μας γοητεύουν είναι απροσδόκητα απλά, ακόμη και επαναλαμβανόμενα ως προς το σχέδιό τους. Τα μαγευτικά σπίτια στο Bloomsbury ή οι πολυκατοικίες στο κεντρικό Παρίσι έχουν κατασκευαστεί σύμφωνα με ένα αμετάβλητο και ιδιαίτερα απλό μοτίβο που κάποτε προδιαγραφόταν στους εντυπωσιακούς δημοτικούς οικιστικούς κώδικες. Για ολόκληρες γενιές οι κώδικες αυτοί απέτρεπαν τη χρήση φαντασίας από την πλευρά των αρχιτεκτόνων˙ τους ανάγκαζαν να χρησιμοποιούν μια περιορισμένη ποικιλία αποδεκτών υλικών και σχημάτων και, όπως ο θεσμός του γάμου, περιόριζαν την επιλογή ώστε να επιτευχθεί η ικανοποίηση του ελέγχου.
Το γεγονός ότι οι οικιστικού κώδικες έχουν εξαφανιστεί από πολλές πόλεις μαζί με τα λιτά διατεταγμένα αλλά επαρκή κτίσματα μπορεί να αποδοθεί σε ένα διεστραμμένο δόγμα που κυριάρχησε στο αρχιτεκτονικό επάγγελμα κατά τη διάρκεια της ρομαντικής περιόδου: η πίστη στην απαραίτητη σύνδεση αρχιτεκτονικού μεγαλείου και πρωτοτυπίας. Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι αρχιτέκτονες κατέληξαν να ανταμείβονται σύμφωνα με τη μοναδικότητα της δουλείας τους, με αποτέλεσμα η κατασκευή ενός νέου σπιτιού ή γραφείου με βάση κάποια οικεία φόρμα να αποτελεί γεγονός σχεδόν το ίδιο ευτελές με τη λογοκλοπή ενός μυθιστορήματος ή ενός ποιήματος.

Η έμφαση αυτή στην ατομική ικανότητα είχε το ακούσιο αποτέλεσμα να διαρρήξει τον προσεκτικά υφασμένο ιστό των πόλεων. «Δεν περνάει ούτε μέρα χωρίς να απαιτείται από τους αρχιτέκτονές μας να είναι πρωτότυποι και να εφευρίσκουν ένα νέο στιλ» παρατηρούσε ο John Ruskin το 1849, ζαλισμένος από την ξαφνική απώλεια της οπτικής αρμονίας. Τι θα μπορούσε να είναι πιο επιζήμιο, αναρωτήθηκε, από την πίστη, πως “μία νέα αρχιτεκτονική θα εφευρίσκεται από την αρχή κάθε φορά που χτίζουμε ένα πτωχοκομείο ή μια εκκλησία;” Πρότεινε η αρχιτεκτονική να αποτελεί έργο “μίας σχολής, έτσι ώστε από την αγροικία ως το ανάκτορο και από το παρεκκλήσι ως τη βασιλική κάθε χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του έθνους να είναι διαδεδομένο όσο ή γλώσσα ή το νόμισμά του”. Μισό αιώνα αργότερα και σε παρόμοιο ύφος, ο Adolf Loos έκανε έκκληση στους αρχιτέκτονες να αφήσουν στην άκρη τις ατομικές τους φιλοδοξίες για χάρη της συλλογικής συνοχής: “Η καλύτερη φόρμα υπάρχει ήδη και κανείς δε θα ‘πρεπε να φοβάται να τη χρησιμοποιήσει, ακόμη κι αν η βασική ιδέα προέρχεται από κάποιον άλλο. Δεν πρόκειται να μας δημοσιεύσει το Deutsche Kunst und Dekoration ούτε πρόκειται να γίνουμε καθηγητές εφαρμοσμένης τέχνης, αλλά θα έχουμε υπηρετήσει τους εαυτούς μας, την εποχή μας, το έθνος μας και την ανθρωπότητα στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας”.

Λίγοι αρχιτέκτονες τον άκουσαν. Η ανάθεση της κατασκευής ενός σπιτιού ή ενός γραφείου παραμένει μια ευκαιρία για επανεξέταση ακόμη και των βασικών αρχών σχεδιασμού του πλαισίου ενός παραθύρου ή μιας εξώπορτας. Αλλά ένας αρχιτέκτονας με πρόθεση να κάνει κάτι διαφορετικό μπορεί τελικά να δημιουργήσει τα ίδια προβλήματα με έναν υπερεπινοητικό πιλότο ή γιατρό. Όσο σημαντική κι αν είναι η πρωτοτυπία σε ορισμένους κλάδους, ο περιορισμός και η προσκόλληση στη διαδικασία προβάλλουν ως οι πλέον σημαντικές αρετές σε πάρα πολλούς άλλους. Καθώς στρίβουμε στη γωνία ενός δρόμου, σπάνια ευχόμαστε να εκπλαγούμε από κάποια καινοτομία. Απαιτούμε συνέπεια από τα κτίρια μας, γιατί εμείς οι ίδιοι βρισκόμαστε συχνά στα πρόθυρα του αποπροσανατολισμού και του παροξυσμού. Έχουμε ανάγκη την πειθαρχία που προσφέρει η ομοιότητα, όπως ακριβώς τα παιδιά έχουν ανάγκη να πέφτουν για ύπνο σε συγκεκριμένη ώρα και να τρώνε οικείες, μαλακές τροφές. Αξιώνουμε από το περιβάλλον μας να ενεργεί ως φύλακας μιας ηρεμίας κι ενός προσανατολισμού που τα θεωρούμε επισφαλή. Οι αρχιτέκτονες που μας ωφελούν περισσότερο ίσως είναι εκείνοι που επιδεικνύοντας αρκετή γενναιοδωρία, αφήνουν στην άκρη τη διεκδίκηση του τίτλου της ευφυΐας προκειμένου να αφοσιωθούν στην κατασκευή κομψών αλλά ως επί το πλείστον τετριμμένων κουτιών. Η αρχιτεκτονική θα ‘πρεπε να έχει το σθένος και την ευγένεια να είναι ελαφρώς βαρετή».